ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްރަސްކަލުންގެ ލިސްޓު

މިއީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި ރެދަލި ކުރެއްވި ރަސްރަސްކަލުންގެ ލިސްޓެކެވެ. އެ ރަސްރަސްކަލުންގެ ފުރިހަމަ ލަޤަބުފުޅަކީ "އެއްގަމާއި ކަނޑުގެވެރި، ބާރަ ހާސް ރަށަށް ޙުކުމް ކުރައްވާ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްގެފާނެވެ."

އިރު ދަރިކޮޅު ނުވަތަ އާދީއްތަ ވަންހަ

ނަން	ފެށުނު އަހަރު	ނިމުނު އަހަރު	ނޯޓް
ރާޖާ ސޫރުދަސަރުނަ އާދީއްތަ	ނޭނގޭ	ނޭނގޭ	އިނޑިޔާގެ ކަލިންގާ ދަރިކޮޅުގެ ރަސްގެފާނު ސްރީ ބްރަހްމާދިތްޔާ ގެ ދަރި
ރާނީ ދަމަހާރު	ނޭނގޭ	ނޭނގޭ	އިރު ދަރިކޮޅުގެ އެންމެ ފަހުން ވެރިކަން ކުރީ ދަމަހާރު އެވެ. ނަމަވެސް ސޫރުދަސަރުނަ އާއި ދަމަހާރު އާ ދެމެދު މި ދަރިކޮޅުން ވެރިކަން ކުރީ ކިތައް ރަސްކަލުން ކަމެއް ކަނޑައަޅާ އެނގޭކަށް ނެތެވެ. މި ދަރިކޮޅުގެ ރަސްކަމުގެ ތާރީހް ލިޔެވިފައިވާ ލޯމާފާނު ވަނީ ގެއްލިފައެވެ. ރާނީ ދަމަހާރު ކައިވެނި ކުރެއްވީ ސްރީ ބާލަދިތްޔަ އާ އެވެ. އޭނާ އަކީ ހޯމަ ދަރިކޮޅުގެ ރާޖާ އެކެވެ.

ހަނދު ދަރިކޮޅު ނުވަތަ ހޯމަ ވަންހައިގެ ފުރަތަމަ ކޮޅު

ނަން	ފެށުނު އަހަރު	ނިމުނު އަހަރު	ނޯޓް
ރާޖާ ބާލާދީތްޔަ	ގާތްގަނޑަކަށް 990	ނޭނގޭ	މީނާ ނިސްބަތްވަނީ އިންޑިޔާގެ ކަލިންގާ ރަސްކަމަށެވެ. އަދި ދީވާ މަހަލް (ދިވެހި ރާއްޖެ) ގެ ރަސްކަމަށް އައުމަށްޓަކައި އިރު ދަރިކޮޅުގެ ރާނީ، ދަމަހާރު އާ ކައިވެނި ކުރެއްވި އެވެ. މި ރަސްގެފާނުގެ ރަސްކަމުގެ ވަރަށް ކުރީކޮޅު ރާޖާ ދާދާގެ މީހުން ރާއްޖޭގެ އުތުރުގެ އަތޮޅުތައް އަތުލިއެވެ. މި ރާޖާގެ ރަސްކަން ފެށުނީ މީލާދީން 900ގައި ކަމަށް ލަފާކޮށްފައި ވިޔަސް، ސީނު ކަރައިގެ ޓޭންގް ދަރިކޮޅުގެ ލިޔުންތަކުގައި ވާގޮތުން، ދިވެހިން މ658 އަދި މ662 ގައި ސީނަށް ޒިޔާރަތް ކޮށް ރާޖާ ބާލާދީތްޔަގެ ފަރާތުން ވެދުން ފޮނުވިއެވެ.
ރާޖާ ލޯކާ ބާރަނާ	ނޭނގޭ	ނޭނގޭ	ހަނދު ދަރިކޮޅުގެ ރަސްކަލެއް
ރާޖާ މަހާ ސުންދުރަ	ނޭނގޭ	ނޭނގޭ	ރާޖާ ލޯކާ ބާރަނާގެ ދަރި. މި ރާޖާގެ އަންހެން ދަރި ކަލުން، ކަމަނާ ނުވަތަ ރެހެންދި އިސްމީދޫ (މިހާރު އައްޑު އަތޮޅު މީދޫ) އަށް އަރުވާލެވުނެވެ. އަދި އރު ދަރިކޮޅުގެ ތާރީހް ލިޔެފައިވާ ލޯމާފާނު، މާޕަނަންސަ، މި ކަމަނާ ގެންދިޔަ އެވެ. މި ލޯމާފާނު ވަނީ ވަޅުލާފައެވެ. އެހެންކަމުން އިރު ދަރިކޮޅުގެ ގިނަ މައުލޫމާތު ފެންނާކަށް ނެތެވެ.
ރާޖާ ބަވަނަ އާނަންދަ	ނޭނގޭ	ނޭނގޭ	ރާޖާ ލޯކާ ބާރަނާގެ ދަރިކަލުން އަދި ރާޖާ މަހާ ސުންދުރަގެ ކޮއްކޮ. މިއީ ކޮއިމަލާ ރަދުންގެ ބައްޕާފުޅެވެ.

ހޯމަ ދަރިކޮޅު ނުވަތަ ތީމުގޭ ދަރިކޮޅު (1117-1306)

ކޮން ބޭފުޅެއްކަން ނޭނގޭ 1117 - 1141
ތީމުގޭ މަހާ ކަލަމިންޖާ 1141-1153
ސުލްޠާން މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދިﷲ 1153-1166
ސުލްޠާން މުތެއި ކަލަމިންޖާ 1166-1185
ސުލްޠާން ޢަލީ ކަލަމިންޖާ 1184-1193
ސުލްޠާން ދިނެއި ކަލަމިންޖާ 1193-1199
ސުލްޠާން ދިހެއި ކަލަމިންޖާ 1199-1214
ސުލްޠާން ވަޑީ ކަލަމިންޖާ 1214-1233
ސުލްޠާން ވައްލާ ދިއޯ ކަލަމިންޖާ 1233-1258
ސުލްޠާން ހުދެއި ކަލަމިންޖާ 1258-1264
ސުލްޠާން އައިމަ ކަލަމިންޖާ 1264-1266
ސުލްޠާން ޢަލީ ކަލަމިންޖާ (ދެވަނަ) 1266-1268
ސުލްޠާން ކެއިމި ކަލަމިންޖާ 1268-1269
ސުލްޠާން މުޙައްމަދު އައުދަ ކަލަމިންޖާ 1269-1278
ސުލްޠާން ޢަލީ ކަލަމިންޖާ (ތިންވަނަ) 1278-1288
ސުލްޠާން ޔޫސުފު ކަލަމިންޖާ (އެއްވަނަ) 1288-1294
ސުލްޠާން ސަލިސް ކަލަމިންޖާ 1293-1302
ސުލްޠާން ދާއޫދު ކަލަމިންޖާ (އެއްވަނަ) 1302-1306

ޢުމަރުވީރު ދަރިކޮޅު (1306 - 1388)

ސުލްޠާން ޖަލާލުއްދީނު ޢުމަރުވީރު 1306-1341
ސުލްޠާން އަޙްމަދު ޝިހާބުއްދީނު 1341-1347
ސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދިކިލެގެ 1347-1363 (ފުރަތަމަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން މުޙައްމަދު އަލްޖަމީލު 1363-1364
ސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދިކިލެގެ 1364-1374 (ދެވަނަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ޢަބްދުﷲ 1374-1376
ސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދިކިލެގެ 1376-1380 (ތިންވަނަ ފަހަރު)
ސުލްޠާނާ ރާދަފަތިކިލެގެ 1379-1380
ސުލްޠާން މުޙައްމަދު އަލްމާކުރަތީ 1380-1385
ސުލްޠާނާ ދާއިން ކަނބައިދިކިލެގެ 1385-1388
ސުލްޠާން ޢަބްދުﷲ (ދެވަނަ) 1388
ސުލްޠާން ޢުޘްމާނު އަލްފެހެންދުވީ 1388

ހިލާލީ ދަރިކޮޅު (1388-1573)

މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: ހިލާލީ ދަރިކޮޅު

ހިލާލީ ދަރިކޮޅު އަކީ ދިވެހިރާއްޖެ އިސްލާމްވުމަށްފަހު ރަސްކަން ކުރެއްވި ދެވަނަ ދަރިކޮޅެވެ. މިއީ އެޗްސީޕީ ބެލްގެ މޮނޮގްރާފް ގައި ބަޔާންކުރައްވާފައި ގޮތެވެ. ނަމަވެސް ރާއްޖޭގައި ރަސްކަން ކުރެއްވި ދަރިކޮޅު ތަކުގެ މައްޗަށާއި އެދަރިކޮޅުތައް ފެށިގެން އައިގޮތުގެ މައްޗަށް ބަލާއިރު، ހިލާލީ ދަރިކޮޅު އަކީ ރާއްޖެ އިސްލާމް ވުމަށްފަހު ރަސްކަން ކުރެއްވި 3 ވަނަ ދަރިކޮޅު ކަމުގައި ބަޔާން ކުރަން ޖެހެއެވެ.

ހިލާލީ ދަރިކޮޅު އަކީ ވެސް ރާއްޖެއިން ބޭރުން އައި ދަރިކޮޅަކުން ރާއްޖޭގައި އުފެދުނު ގޮތްޕެކެވެ. މިދަރިކޮޅުގެ ފުރަތަމަ ރަސްކަލަކީ ސުލްޠާން ޙަސަން އަލްހިލާލީ އެވެ. މިރަދުން އަކީ ރަސްކަމުގެ ސިލްސިލާގެ 30 (29) ވަނަ ރަދުންނެވެ. ހިލާލީ ދަރިކޮޅު ނިސްބަތްވާ ޙަސަން އަލްހިލާލީ އަކީ މަލާބާރުން އައިސް ކ.ހުޅުލޭ (ކުޑަރަށް ) ގައި ވަޒަންވެރިވެގެން ހުރި ހިލާލީ ދަރިކޮޅު ގެ ހިލާލީ ބަދުރުއްދީން އޭ ކިޔުނު މީހެއްގެ އަންހެންދަރިއެއްގެ މާމަ ދަރިއެކެވެ. ފަހަރު ގައި ހިލާލީ ދަރިކޮޅު އަކީ ޔަމަން ކަރައިން އައި ދަރިކޮޅަކަށް ވެސް ވެދާނެއެވެ. ސަބަބަކީ މިހާރު ވެސް ޔަމަނުގައި އަލްހިލާލީ އޭ ކިޔޭ މަޝްހޫރު ދަރިކޮޅެއް އޮންނާތީ އެވެ. ޔަމަން އާއި ދިވެހިރާއްޖެ އަކީ 14 ވަނަ ގަރުނުގައި ވަރަށް ބޮޑަށް ގުޅިފައި އޮތް ދެގައުމެވެ.

ސުލްޠާން ޙަސަން އަލްހިލާލީ 1388-1398
ސުލްޠާން އިބްރާހީމް 1398 (ފުރަތަމަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ޙުސައިން 1398-1409
ސުލްޠާން ނާޞިރުއްދީނު 1409-1411
ސުލްޠާން ޙަސަން (ދެވަނަ) 1411
ސުލްޠާން ؟؟؟ 1411
ސުލްޠާން އިބްރާހީމް 1411-1421 (ދެވަނަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ޢުޘްމާނު (ދެވަނަ) 1421
ސުލްޠާން މުޙައްމަދު 1421
ސުލްޠާން ޔޫސުފު (ދެވަނަ) 1421-1443
ސުލްޠާން އަބޫބަކުރު (އެއްވަނަ) 1443
ސުލްޠާން ޙާޖީ ޙަސަން 1443-1467 (ފުރަތަމަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ސައްޔިދު މުޙައްމަދު 1467
ސުލްޠާން ޙާޖީ ޙަސަން 1467-1468 (ދެވަނަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން މުޙައްމަދު (ދެވަނަ) 1468-1480
ސުލްޠާން ޙަސަން (ހަތަރުވަނަ) 1480 (ފުރަތަމަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ޢުމަރު (ދެވަނަ) 1480-1484
ސުލްޠާން ޙަސަން (ފަސްވަނަ) 1484-1485
ސުލްޠާން ޙަސަން (ހަތަރުވަނަ) 1485-1491 (ދެވަނަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ޝައިޚު ޙަސަން (ހަވަނަ) 1491-1492
ސުލްޠާން އިބްރާހީމް (ދެވަނަ) 1492
ސުލްޠާން ކަޅު މުޙައްމަދު 1492 (ފުރަތަމަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ޔޫސުފު (ތިންވަނަ) 1492-1493
ސުލްޠާން ޢަލީ (ހަތަރުވަނަ) 1493-1495
ސުލްޠާން ކަޅު މުޙައްމަދު 1495-1510 (ދެވަނަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ޙަސަން (ހަތްވަނަ) 1510-1511
ސުލްޠާން އަޙްމަދު ޝަރީފު އަލްމައްކީ 1511-1513
ސުލްޠާން ޢަލީ (ފަސްވަނަ) 1513
ސުލްޠާން ކަޅު މުޙައްމަދު 1513-1529 (ތިންވަނަ ފަހަރު)
ސުލްޠާން ޙަސަން (އަށްވަނަ) 1529-1549
ސުލްޠާން މުޙައްމަދު (ތިންވަނަ) 1549-1551
ސުލްޠާން ޙަސަން (ނުވަވަނަ) 1551-1552 (ފުރަތަމަ ފަހަރު) މަސީހީ ދީނަށް ބަދަލުވެ ނަމަކަށް މެނޯއެލް އިޚްތިޔާރުކުރުން
Interregnum 1552-1554
ސުލްޠާން އަބޫބަކުރު (ދެވަނަ) 1554-1557
ސުލްޠާން ޢަލީ (ހަވަނަ) 1557-1558

Interregnum 1558 - 1573

އުތީމު ދަރިކޮޅު (1573-1692)

މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: އުތީމު ދަރިކޮޅު

އުތީމު ދަރިކޮޅު އަކީ ދިވެހިރާއްޖެ އިސްލާމް ވުމަށްފަހު ރަސްކަންކުރެއްވި 3 ވަނަ ދަރިކޮޅު ކަމުގައި އެޗްސީޕީބެލް އޭނާގެ މޮނޮގްރާފް ގައި ބަޔާންކޮށްފައި ވެއެވެ. ނަމަވެސް ދިވެހި ތާރީޚް ދިރާސާ ކުރާ ގިނަ މުއައްރިޚުން ދެކޭގޮތުގައި އުތީމު ދަރިކޮޅު އަކީ ދިވެހިރާއްޖެ އިސްލާމްވުމަށްފަހު ރަސްކަން ކުރެއްވި 4 ވަނަ ދަރިކޮޅު އެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި އުތީމު އާއިލާ ފެށެނީ ހއ. ބާރަށު ކަޅު ޙަސަން ކަލޭގެ އާއި ހަމައިންނެވެ.

ވެރިކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅުންނަކީ:
- ސުލްޠާން ޣާޒީ މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު ( ބޮޑު ތަކުރުފާނު )
- ސުލްޠާން އިބްރާހީމް (ތިންވަނަ) 1585-1609 ( ކަލާފާނު )
- ސުލްޠާން ޙުސައިން ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނު 1609-1620
- ސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީނު (އެއްވަނަ) 1620-1632 ( ބޮޑު ރަސްގެފާނު )
- ސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީނު (އެއްވަނަ) 1632-1648 ( ބޮޑު ރަސްގެފާނު )
- ސުލްޠާން އިބްރާހީމް އިސްކަންދަރު 1648-1687 ( އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު )
- ސުލްޠާން ކުޑަ މުޙައްމަދު 1687-1691 ( ކުޑަ މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނު )
- ސުލްޠާން މުޙައްމަދު މުޙްޔިއްދީނު އަލްޢާދިލު 1691-1692 ( ޢަދުލުވެރި ރަސްގެފާނު )

ޙަމަވީ ދަރިކޮޅު 1692

ސުލްޠާން ސައްޔިދު މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީނު 1692

އިސްދޫ ދަރިކޮޅު (1692-1704)

ދިޔަމިގިލީ ދަރިކޮޅު (1704-1757)

Interregnum 1757 - 1759

ހުރާގޭ ދަރިކޮޅު (1757-1766)

މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: ހުރާގޭ ދަރިކޮޅު

ހުރާގޭ ދަރިކޮޅުގެ އަސްލު ނިސްބަތްވާ ރަށަކީ ކ.ހުރާ އެވެ. މިސްޓަރ އެޗްސީޕީ ބެލް ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުން ހުރާގޭ ދަރިކޮޅުގެ ބިންގާ އަޅުއްވާފައިވަނީ ސުލްޠާން ޙަސަން ޢިއްޒުއްދީން ނުވަތަ ދޮންބަންޑާރައިންނާއި ހަމައިންނެވެ. އޭގެ ފަހުން ހުރާގޭ ދަރިކޮޅުގެ އެތަކެއް ބޭފުޅުންނެއް، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަމާއި ވެރިކަން، އަދި އެންމެ އިސްވަޒީރުކަން ކުރައްވާފައި ވެއެވެ.