އަލްއަމީރު މުޙަންމަދު ފަރީދު ދީދީ
ޖަލާލަތުލް މަލިކު މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލް އަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އައުދާނަ ތަޚްތުކޮޅުގައި އެންމެ ފަހުން ރެދަލި ކުރެވުނު ކީރިތި މަހާ ރަދުންނެވެ. އަދި އޮކްޓޯބަރ 1933 ން 25 ޖޫން 1942 އަށް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ރާއީސް ކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅާއެވެ.
އަލްއަމީރު މުޙަންމަދު ފަރީދު ދީދީ | |
|---|---|
King Mohamed Fareed I | |
 | |
| ރަސްކަން | March 7, 1954 – November 11, 1968 |
| ކުރިން | President of the Maldives (Mohamed Amin Didi) |
| ފަހުން | President of the Maldives (Ibrahim Nasir) |
| އުފަންވީ | ޖެނުއަރީ 11, 1901[ރެފަރެންސް ބޭނުންވޭ] Malé, Maldives |
| އަވަހާރަވީ | މާރޗް 27 1969 (68 އަހަރުގައި)[ރެފަރެންސް ބޭނުންވޭ] Malé, Maldives |
| ފަސްދާނުލެވިފައިވަނީ | |
| ފިރިކަލުން | Mugurigey Waheeda |
| ދަރިން | 5 (all died) |
| ނަންތައް | Muhammad Fareed Didi |
| ޝާޙީގެކޮޅު | Huraage |
| ޝާހީ ދަރިކޮޅު | House of Huraa |
| ބައްޕާފުޅު | Sultan Abdul Majeed Didi |
| މަންމާފުޅު | Princess Veyogey Dhon Goma |
| ދީން | Islam |
މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ އަކީ ހުރާގޭ ދަރިކޮޅުގެ ރަސްކަމާއި ވެރިކަން ދެކަފިވެގެން އައިސް އެސިލްސިލާ ނިމޭތަން ގުޅުވައިދޭ ބޮޅެވެ. ޖަލާލަތުލް މަލިކު މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލް އަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި އެންމެ ފަހުން ރަސްކަން ކުރެއްވި ރަދުންނެވެ.
ނަސަބު
އުނިއިތުރު ގެންނަވާމިރަދުންނަކީ އަތިރީގޭ އަލްއަމީރު އިބްރާހިމް ދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ސުމުއްވުލް އަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު(އަލްމުންތަޚަބް ލި ޢަރްޝި ދައުލަތިލް މަޙަލްދީބިއްޔާ)ގެ ދޮށީ ދަރިކަލުންނެވެ. މަންމާފުޅަކީ އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް ނޫރައްދީން ގެ ދޮންގޮމާ އަލްއަމީރާ ޢާއިޝާ (ކާށިދޫގޭ ދޮންގޮމާ) އެވެ. މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ 24 ޞަފަރު 1319ހ، 13 ޖުލައި 1901 ގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ވެރިރަށް ފުރަމާލޭގައެވެ. ބައެއް ލިޔުންތަކުގައި ވަނީ 12 ޖޫން 1901މ ގައެވެ.
މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ 5 ބޭކަނބަލުންނާއި ކައިވެނި ބައްލަވައިގަތެވެ. ލިބިވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅުން ބޮޑުނުވެ އަވަހާރަވީ އެވެ. އޭނާގެ މުޅި ޙަޔާތްޕުޅު ހިމެނިގެންދިޔައީ ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވި ކޮންމެ ސިޔާސީ ހަމަނުޖެހުމެއްގެ ތެރޭގައި އަމާން ކަމާއެކު ރައްޔިތުންގެ ޙިމާޔަތް ލިބިގެންދިޔަ، އިތުބާރު ދެވިގެންވާ ޚާއްޞަ ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ.
ތަޢުލީމް ޙާޞިލްކުރެއްވުން
އުނިއިތުރު ގެންނަވާއުމުރުފުޅުގެ ޅަދުވަސްތައް ހޭދަކުރެއްވީ އޭނާގެ ބައްޕަގެ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން ގަނޑުވަރުގެ ތެރޭގައެވެ. މާލެއިން އިބްތިދާއީ ތަޢުލީމް ޙާޞިލް ކުރެއްވުމަށްފަހު، ރާއްޖެއިން ބޭރަށްވަޑައިގެން، ސިލޯނުގެ ރޮޔަލް ކޮލެޖް އަށް ވެދެވަޑައިގެން އެތަނުން އިގިރޭސި ތަޢުލީމު ޙާޞިލް ކުރެއްވި އެވެ. އިގިރޭސި، ސިންހަޅަ، އަދި ތަމަޅަ ބަސް ރަގަޅަށް ދެނެވަޑައިގަނެއެވެ.
އަލްއަމީރު މުޙައްމަދު ފަރީދުދީދީ ތަޢުލީމް ޙާޞިލް ކުރެއްވުމަށް ސިލޯނަށް ވަޑައިގަތުމަށް މާލެއިން ފުރާވަޑައިގަތީ 24 ޖުމާދިލް އޫލާ 1331ހ ގައެވެ. ސިލޯނުގެ ރޮޔަލް ކޮލެޖް ގައި ތަޢުލީމް ޙާޞިލްކޮށް ނިންމުމަށްފަހު އެނބުރި މާލެ ވަޑައިގަތީ 24 ޖުމާދިލް އޫލާ 1338ހ ގައެވެ. އެހެންކަމުން ރޮޔަލް ކޮލެޖްގައި އެމަނިކުފާނު އުޅުއްވާފައިވަނީ 7 އަހަރު ވަންދެނެވެ.
ގައުމީ ޚިދުމަތް
އުނިއިތުރު ގެންނަވާމުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ ދައުލަތަށް ޚިދުމަތްކުރައްވަން ފެއްޓެވީ ސިފައިންގެ ވެރިޔާކަމުންނެވެ. ދެން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ގާނޫނު އަސާސީ އެކުލެވުމަށް އޭރުގެ ކީރިތި މަހާރަދުން އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީން ޚިޔާރުކުރެއްވި މަޖުލީހުގެ މެންބަރަކަށް ޢައްޔަން ކުރެވުނެވެ. އެގާނޫނޫ އަސާސީ އެކަށައެޅި، ދުސްތޫރީ ޙުކޫމަތު އިޢްލާނު ކުރެވުނު ދުވަހުން ފެށިގެން، މުޙައްމަދު ފަރީދު އަކީ ރައްޔިތުން މަޖުލީހުގެ ރައީސް އަދި ވަޒީރުލް އަޢުޒަމް އެވެ. އަދި ސިފައިންގެ ވެރިޔާ ކަމާއި، ވަޒީރުލް ޢަސްކަރިއްޔާކަން ވެސް ކުރެއްވި އެވެ. ބޮޑުވަޒީރު ކަމުގެ ހުވާ އޭނާ ކުރެއްވީ 16 ޑިސެމްބަރ 1932 ވީ ހުކުރު ދުވަހުގައެވެ. އެއީ 17ޝައުބާން 1351 ގައެވެ.
މީލާދީން 1887 އަހަރުން ފެށިގެން ދިވެހި ދައުލަތް އިގިރޭސީންގެ ހިމާޔަތުގެ ދަށުގައި އޮތުމަށްފަހު ދިވެހިރާއްޖެ އަށް ފުރިހަމަ މިނިވަންކަން ލިބުމަށްފަހު މުޙައްމަދު ފަރީދު އަށް ދެއްވި ލަގަބަކީ ޖަލާލަތުލް މަލިކް މުޙައްމަދު ފަރީދު އެވެ. އިގިރޭސި ރާނީ ކްއީން އެލިޒަބަތު 2 ގެ ފަރާތުން އައްސުލްތާން މުޙައްމަދު ފަރީދު އަށް 9 ޑިސެމްބަރު 1961މ (1 ރަޖަބު 1381ހ) ގައި ކޭސީއެމްޖީ ގެ ލަގަބު އެރުވުނެވެ.
މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީގެ ފަހުން ތަޚްތުގައި އިންނެވި ރަދުންކަމުގައިވާ އައްސުލްޠާން ޙަސަން ނޫރައްދީންގެ ރަސްކަމުން އިސްތިއުފާ ދެއްވުމާއި ގުޅިގެން، މުޙައްމަދު ފަރީދު ވަޒީރުލް އަޢުޒަމް ކަމުން ވެސް އިސްތިއުފާ ދެއްވެވިއެވެ. އެއީ 2 ރަބީޢުލް އައްވަލް 1362ހ، 8 އެޕްރީލް 1943މ ގައެވެ.
އައްސުލްޠާން ޙަސަން ނޫރައްދީންގެ ރަސްކަމުން އިސްތިއުފާ ދެއްވުމާއި ގުޅިގެން، ތަޚުތު ހުސްވުމުގެ ސަބަބުން ހޮވުނު ވަލީ ކޮމެޓީގެ ތެރޭގައި ވެސް މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ ހިމެނިވަޑައިގަތެވެ. މިގޮތުގައި ހުންނަވަނިކޮށް ދިވެހި ރަސްކަން ޖުމުހޫރިއްޔަތަކަށް ބަދަލުވެ، އަދި އިންގިލާބަކުން އެ ޖުމުހޫރިއްޔާ އުވާލެވި، އަލުން އިޢާދަކުރެވުނު ރަސްކަމުގެ ތަޚުތަށް އެއްވެސް ފަރާތެއްގެ ނުފޫޒަކާއި ނުލައި އިންތިޚާބުވެ ހޮވިގެންދިޔައީ މުޙައްމަދު ފަރީދު މަނިއްޕުޅު އެވެ. އޭރު އެއީ ކިލެގެ ކަމަށް ކޮލިލެވިގެންވި، ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު ފަރީދު ފާށަނާ ކިލެގެފާނު އެވެ.ރަސްކަލަކަށް ވެވަޑައިގެންނެވި އިރުގައި ކައިވެނި ބައްލަވައިގެން ހުންނެވީ މެދުސީދީގެ ސީދީގެ ސިއްތި އާއިއެވެ. އަދި އެޔަށްފަހު އެ ސިއްތި އަވަހާރަވުމުން ކައިވެނި ކުރެއްވެވީ އަލްމަރްޙޫމާ މުގުރިގޭ ވަޙީދާ އާއިއެވެ. ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ 1 ރަޖަބު 1373ހ، 7 މާރޗް 1954 ގައެވެ. ފުރަތަމަ ބޮޑުވަޒީރަކީ ސުމުއްވުލް އަމީރު އިބްރާހީމް ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނު އެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ވަޒީރަކީ އަލްފާޟިލް އިބްރާހީމް ނާޞިރު އެވެ. މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ އަށް ފާށަނާ ކިލެގެކަމަށް ކޮލިލެވުނީ 10 ޖުމާދިލް އޫލާ 1365(ބައެއް ލިޔުންތަކުގައި 13 ޖުމާދިލް އޫލާ 1365 ) ނުވަތަ 15 އެޕްރީލް 1946 ގައި ކަމަށް ލިޔެފައި ގައެވެ.
މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ އަކީ ތާރީޚީ ގޮތުން ބަލާއިރު ދިވެހި ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި އެންމެ ފަހުން ރެދަލިކުރެވުނު ރަސްކަލުންނެވެ. މިރަދުންގެ ރަސްކަމުގައި ހިނގި ބޮޑެތި ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފުރިހަމަ މިނިވަންކަން ލިބުން، އަދި އެކަމާއި ގުޅިގެން އެކުވެރި ދައުލަތް ތަކުގެ މެންބަރަކަށް ދިވެހިރާއްޖެ ވެގެން ދިއުން ހިމެނެއެވެ. އަދި ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމަށް އެކަށީގެންވާ އެދެވޭ ބަދަލުތަކެއް އައުމެވެ. ދެވަނަ ފަހަރަށް އިގިރޭސިން އައްޑު އަތޮޅު ގަމުގައި ދިފާޢީ މަރުކަޒެއް ހަދައި އެތަނަށް ފޭބިއެވެ. އަދި މިރަސްކަމުގައި އައްޑު އަތޮޅާއި، ހުވަދު އަތޮޅާއި، ފުވައްމުލަކުގައި ވަރަށް ބޮޑު ސިޔާސީ ހަމަނުޖެހުމެއް ހިނގިއެވެ.
މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ އަކީ ދިވެހިންގެ ތެރެއިން ފާނޑުވެރިކަމުގެ މާހިރެކެވެ. މިއުޒިކުގެ ކަންކަމުގައި ފާހަގަކުރެވޭ ދިވެއްސެކެވެ. ބަގީޗާ ހެއްދެވުމަށް ޝައުގުހުރި އަދި އެޢިލްމުގެ އުސްތާޛެކެވެ. ކްރިކެޓާއި ފުޓުބޯޅައިގެ ހަރަކާތްތައް ހިންގެވި ފަރާތެކެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ގާނޫނު އަސާސީ 1932 ވަނަ އަހަރު ފާސްކުރެއްވި އިރު މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީ ހުންނެވީ ޝަމުސުއްދީން ރަދުންގެ ބޮޑު ވަޒީރު ކަމުގައެވެ.
ފުރުއްވި މަގާމްތައް
އުނިއިތުރު ގެންނަވާ- ޝަމުސުއްދީން ރަދުންގެ ބޮޑުވަޒީރުކަން : މިމަގާމް ލިބިވަޑައިގަތީ 22 ޑިސެމްބަރު 1932 ގައެވެ.
- ސިފައިންގެ ވެރިޔާކަން : ފުރަތަމަ ގާނޫނު އަސާސީ ފާސްވުމާއި ގުޅިގެން
- ވަޒީރުލް ޢައުޒަމްކަން : ފުރަތަމަ ގާނޫނު އަސާސީ ފާސްވުމާއި ގުޅިގެން ، އަދި ޝަމުސުއްދީން ރަދުންނަށްފަހު އައި ދުވަސްތަކުގައި !
- ޙަސަން ނޫރައްދީންގެ ރަސްކަމުގައި ވަޒީރުލް އައުޒަމް ކަމާއި ސިފައިންގެ ވެރިޔާކަން : މިދުވަސްވަރު ވަޒީރުލް އަޢުޒަމް ކަމުން އިސްތިއުފާދެއްވި 7 އެޕްރީލް 1943 ގައެވެ.
ރަސްކަން
އުނިއިތުރު ގެންނަވާދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ދިވެހި ޖުމުހޫރިއްޔާ އުވުނު ދުވަހަކީ 11 ޛުލްޙައްޖާ 1372 ގައެވެ. ފުރަތަމަ ޖުމުހޫރިއްޔާ އުވިގެން ދިޔައީ މާލޭ ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑުގައި މާލޭގެ ރައްޔިތުން އެއްވެ، ހިންގި ހަމަނުޖެހުމެއް ފަހުގައެވެ. އެދުވަހު ހުކުރުގެ ފަހުގައި ހިނގި ހާދިސާއަށް ފަހު އިރުއޮއްސުނުއިރު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމުހޫރިއްޔާގައެއް ދިރުމެއް ނެތެވެ. އެކަން އުވި ހިގައްޖެއެވެ. ހަމަ އެދުވަހު ދިވެހި ދައުލަތް ހިންގުމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތު އުފުއްލެވީ އެއްގަމުގޭ ސުމުއްވުލް އަމީރު އިބްރާހީމް ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނު އާއި، ވެލާނާގެ އަލްފާޟިލް އިބްރާހީމް މުޙައްމަދު ދީދީ އެވެ. މިދެބޭފުޅުން އެކަމަށް އިސްކުރީ ވެސް އެދުވަހު އެދުވަހު ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑުގައި އެއްވި އެއްވުމުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއަށްފަހު 1 ރަޖަބު 1373 ގައި އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލް ގެ ނަމުގައި ރަސްކަމަށް އިސްވަންދެން ދިވެހި ރަސްކަމުގެ ތަޚްތު އޮތީ ހުސްކޮށެވެ. ބައެއް ލިޔުންތަކުގައި މުޙައްމަދު ފަރީދު ރަސްކަމަށް އިސްކުރެވުނު ތާރީޚަކީ 1 ރަޖަބު 1374 ނުވަތަ 7 މާރޗް 1954 ވީ އާދިއްތަ ދުވަހުގެ ހެދުނު 7 ޖެހިއިރު ކަމުގައި ލިޔެފައި ވެއެވެ.
ކުރިން ބަޔާންކުރެވުނު މުއްދަތުގައި ބަޔާންކުރެވިފައިވާ ދެބޭފުޅުން ދިވެހި ދައުލަތް ހިންގެވީ މާލޭގެ ހަތަރު އަވަށުގެ ބޭފުޅުން ހިމެނޭ ގޮތަށް ޚިޔާރުކުރެވިފައިވާ މަޝްވަރާ މަޖުލިސް ކަމުގައިވާ އިންގިލާބު ކޮމިޓީ ގެ ލަފާގެ މަތިންނެވެ. އެއަށްފަހު އެކޮމިޓީން އާގާނޫނު އަސާސީއެއް ތައްޔާރުކުރައްވައި ފާސްކުރެއްވުމަށްފަހު، ރާއްޖޭގެ ތަޚްތަށް ކުރިން ދެންނެވުނު ފަދައިން އިންތިޚާބުވީ ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލް އެވެ. ( މިއީ އިބްރާހީމް ޝިހާބް ލިޔުއްވި ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ ތާރީޚްގެ ތެރެއިން އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލް ރަސްކަން މިފޮތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ ގޮތެވެ. )
ޖަލާލަތުލް މަލިކު މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލް ރަސްކަމުން ވަކިވެވަޑައިގަތީ ޖުމުހޫރިއްޔަތަކަށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ފެންނަ ނުފެންނަ ވޯޓަކުން ބަދަލުވުމާއި ގުޅިގެން 11 ނޮވެމްބަރު 1968 ގައެވެ.
މުހައްމަދު ފަރީދުގެ އަމިއްލަ ޝަޚްޞިއްޔަތަށް ބަލާއިރު އެއީ ވަރަށް ހިތްހެޔޮ މީހުންނާއި ގުޅިވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅެކެވެ.
މުޙައްމަދު ފަރީދުގެ ރަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރު ހިނގި ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި އައްޑުއަތޮޅަށް އިގިރޭސީން ފޭބުމުގެ ހުއްދަ ދެއްވުން ހިމެނެއެވެ. އަދި 1939 ގައި އިޢުލާންކުރެވުނު ދުނިޔޭގެ ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު އައްޑު އަތޮޅުގައި އިގިރޭސީންގެ މަރުކަޒެއް ގާއިމްކޮށް އިގިރޭސީން އެތާގައި ތިބުން ހިމެނެއެވެ. އައްޑު އަތޮޅަށް އިގިރޭސީން ފޭބުމުގެ ހުއްދަ ދެއްވިއިރު ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި އިންނެވީ އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލް އެވެ. ބޮޑު ވަޒީރަކަށް ހުންނެވީ އަލްއަމީރު އިބްރާހީމް ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނު އެވެ. އިގިރޭސީންނަށް ދެވުނު ހުއްދައިގެ ދަށުން ދެވަނަ ފަހަރަށް އިގިރޭސީން އާރްއޭފްގެ ބޭހެއް ހެދުމަށް އައްޑު އަތޮޅަށް ފޭބީ 25 ނޮވެމްބަރު 1955 ގައެވެ. ފުރަތަމަ ފޭބީ 13 މީހުންނެވެ.
އައްޑު އަތޮޅު ގަމާއި ހިތަދޫ އިން އެއްބަސްވެފައިވާ ވަކި ސަރަހައްދެއް ދިވެހި ދައުލަތުން އިގިރޭސި ދައުލަތަށް 100 އަހަރުގެ މުއްދަތަށް ކުއްޔަށް ދެއްވި އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއިކުރެއްވުމަށް ސިލޯނުގައި ހުންނެވި އިގިރޭސި ހައިކޮމިޝަނަރ ސާރ ސިސިލް ސާރޔަސް މާލެ ވަޑައިގަތެވެ. ނަމަވެސް މިލިޔުންވަނީ އިގިރޭސި ބަހުން ކަމަށްވާތީ އޭރު އޮތް ރައްޔިތުންގެ މަޖުލީހުން މިލިޔުމުގެ ތަރުޖަމާއާއި މެދު ވިސްނުމަށް އެއްބަސްވެ ވަޑައިގަތެވެ. ލިޔުމުގައި ހަގީގީ ސޮއިކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ. ފަހުން މިއެއްބަސް ވުމުގައި ސޮއި ނުކުރެއްވުމަށް 1 މާރޗް 1958 ގައި އޭރު އޮތް ރައްޔިތުންގެ މަޖުލީހުން ނިންމެވިއެވެ. މިއެއްބަސް ވުމުގައި 15 ޑިސެމްބަރު 1956 ގައި ރަމްޒީގޮތުން ސޮއިކުރައްވާފައި ވީނަމަވެސް މިސޮޔާއި މެދު ދެދައުލަތުގެ ދެމެދުގައި އެއްގަލަކަށް ނާރައެވެ. މިއީ މުޙައްމަދު ފަރީދުގެ ރަސްކަމާއި އިބްރާހީމް ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނުގެ ބޮޑުވަޒީރު ކަމުގައި ހިނގި އެންމެ ބޮޑު އެއް މައްސަލަ އެވެ.
އައްޑު އަތޮޅަށް އިގިރޭސީން ފޭބުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ 13 މާރޗް 1959 (3 ރަމަޟާން 1378ހ) ގައި ދެކުނު 3 އަތޮޅު ވަކި ދައުލަތެއްގެ ގޮތުގައި އިޢުލާންކޮށް އެދައުލަތަށް ޔުނައިޓެޑް ސުވެޑީބު އައިލެންޑްސް ނަމުން ނަންދީ ރައީސަކަށް ސ.ހިތަދޫ ޢަބުދުﷲ އަފީފް އިސްވުމެވެ. މިމައްސަލަ ޙައްލުކުރީ ވެސް މުހައްމަދު ފަރީދުގެ ރަސްކަމުގައި އޭރުގެ ބޮޑުވަޒީރު އިބްރާހީމް ނާޞިރު އެވެ. މިމައްސަލަ ހައްލުކުރުމަށް ހިނގި ހާދިސާ އަށް ދެކުނު ގަޑުބަޑު އޭ ކިޔައެވެ.
މުހައްމަދު ފަރީދުގެ ރަސްކަމުގައި މުހިއްމު ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ހިނގާފައި ވެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ތާނަ ލިޔުމުގައި ބޭނުންކުރެވެމުން އައި ޢަރަބި އަކުރުގެ ބަދަލުގައި ތިކިިޖެހި ތާނަ އަކުރު އުފެއްދުން ވެސް ހިމެނެއެވެ. މިކަންތައް ކުރެއްވީ ހ.މާދޫގޭ އަލްމަރްޙޫމް ޢަލީ އަހުމަދު ( މާދޫގޭ އަޙްމަދު ކަލޭފާނުގެ ކުޑަތުއްތު )ޚިޔާލުފުޅަށެވެ.
އައްސުލް މުޙައްމަދު ފަރީދުގެ ރަސްކަމުގައި ފުރަތަމަ ހުންނެވި ބޮޑު ވަޒީރު އަލްއަމީރު އިބްރާހީމް ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނު 11 ޑިސެމްބަރު 1957 (19 ޖުމާދިލް އޫލާ 1377ހ) ގައި އެމަގާމުން އިސްތިއުފާދެއްވުމުން ރައްޔިތުންގެ މަޖުލީހުން ދައުލަތުގެ ބޮޑުވަޒީރުކަން ދެއްވާނެ ބޭފުޅަކާމެދު ލަފާފުޅަކަށް އެދިވަޑައިގަތުމުން 20 ޖުމާދިލް އޫލާ 1377 ދުވަހު މެންދުރު 1 ޖެހިއިރު މަތިގޭގައި އެއްކުރެއްވި ޚާއްޞަ މަޖިލީހެއްގައި ހ.ވެލާނާގޭ އިބްރާހީމް ނާޞިރު ވަޒީރުލް އަޢުޒަމް ކަމުގައި ހުންނަވަން ލަފާދެއްވުމުން އެދުވަހު، އިބްރާހީމް ނާޞިރަށް ވަޒީރުލް އަޢުޒަމްކަން ދެއްވުމުން ރަދުން މުހައްމަދު ފަރީދާއި ވަޒީރުންގެ ކުރިފުޅު މަތީގައި އިބްރާހީމް ނާޞިރު ވަޒީރުލް އަޢުޒަމްކަމުގެ ހުވާ ކުރެއްވި އެވެ. އަދި 5 ޑިސެމްބަރު 1958 ގައި މާލޭގެ ދެމިސްކިތުގައި ހުކުރު ކުރަން ހަމަޖެއްސެވީވެސް މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލް އެވެ.
އަދި މީގެ އިތުރުން ވެސް މާލޭގައި ވަރަށް ކުރިއްސުރެ ހުންނަ ދެދޮރޯށި ކަމުގައިވާ ހެންވޭރު އިބްރާހީމީ މައިދާނަށް ވަދެވޭގޮތަށް ހުރި ދޮރޯއްޓާއި، އޯކިޑް މަގަށް ނިކުމެވޭގޮތަށް މާފަންނުގައި ހުންނަ ދޮރޯށި އުވައިލެއްވީވެސް މިރަދުންގެ ރަސްކަމުގައެވެ. އަދި 1961 ވަނަ އަހަރު ކ.ވިލިގިލީގައި ތިބި މަދު މީސްކޮޅު މާލެއަށް ބަދަލުކޮށް، ކުޑަކުދިންނަށް މޮންޓިސޫރީ ތަޢުލީމް ދިނުމަށްޓަކައި 10 މެއި 1961 (24ޛުލްގައިދާ 1380ހ) ދުވަހު މާލޭގައި މޮންޓިސޫރީ ސުކޫލެއް ހުޅުވުނެވެ. އަދި 29 އޮގަސްޓް 1961 ގައި ރާއްޖެތެރޭގެ ފުރަތަމަ އަތޮޅު ކޮމިޓީ މާލެ އަތޮޅުގައި ހުޅުއްވައި، މާލޭގައި ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިން ރާއްޖެއިން ފޮނުވާލުމުގެ ފިޔަވަޅު އެޅުއްވީވެސް މިރަދުންގެ ރަސްކަމުގައެވެ. އަދި 10 އެޕްރީލް 1964މ ( 27 ޛުލްގައިދާ 1383) ގައި މާލޭގެ މުންނާރުގައި އަޑުގަދަކުރާ އިން ބަންގި ދޭން ފެށީވެސް މިރަދުންގެ ރަސްކަމުގައެވެ. ދިވެހި ދިދައިގައި ކުރިން ހުންނަ ކަޅާއި ހުދުގެ ދަނޑިމަތި އެނބުރުން ނަންގަވާ ދިވެހި ދިދަ ނަގާގޮތަށް 25 ސެޕްޓެމްބަރު 1965 (1 ޖުމާދިލް އާޚިރު 1385ހ) ގައި ހަމަޖެއްސެވި އެވެ. އަދި 21 ސެޕްޓެމްބަރު 1965 ގައި ދިވެހިރާއްޖެ އ.ދ ގެ މެންބަރަކަށްވުމާއި، 5 ނޮވެމްބަރު 1965 ގައި ދިވެހިރާއްޖެ ވޯލްޑް ހެލްތު އޯގަނައިޒޭޝަންގެ ފުރިހަމަ މެންބަރަކަށްވުމާއި، 17 މެއި 1967 ގައި ދިވެހިރާއްޖެ އިންޓަނޭޝަނަލް މެރިޓައިމް އޯގަނައިޒޭޝަންގެ މެންބަރަކަށްވުމާއި، 15 އޮގަސްޓް 1967 ގައި ދިވެހިރާއްޖެ ޔުނިވަސަލް ޕޯސްޓަލް ޔޫނިއަންގެ މެންބަރަކަށްވީ ވެސް މިރަދުންގެ ރަސްކަމުގައެވެ.
މީގެ އިތުރުން 2 ފެބުރުއަރީ 1965 ( 3 ރަމަޟާން 1384ހ) ހުކުރު ހަދީސް ކިޔުން ވެސް ހުއްޓާލީ މިރަދުންގެ ރަސްކަމުގައެވެ. ސިލޯނުގައި ފުރަތަމަ ރާއްޖޭގެ އެމްބަސީއެއް 12 ފެބުރުއަރީ 1966 ގައި ހުޅުވުނެވެ. ސަރުކާރުގެ އިދާރީ ކަންތައްތަކުގައި ކުރިން ޖަހަމުން ހިޖުރީ ތާރީޚްގެ ބަދަލުގައި މީލާދީ ތާރީޚް ޖައްސަވަން ފެއްޓެވީ 1 ޖެނުއަރީ 1958 ގައި މިރަދުންގެ ރަސްކަމުގައެވެ.
މުހައްމަދު އަމީން ދީދީގެ ވެރިކަމުގައި އަންހެނުންގެ ސަރުކާރުގެ ވަޒީފާއަށް ނިކުމެއުޅެފައި، އެދައުރު ނިމުމުން މިކަން މަނާވެފައި އޮތުމަށްފަހު އަންހެނުންގެ ސަރުކާރުގެ މަގާމްތަކަށް ލައްވާގޮތަށް ހަމަޖައްސަވައި، 18 މާރޗް 1958 ގައި މިކަން އިޢުލާން ކުރެއްވި އެވެ. އަދި 7 ފެބުރުއަރީ 1962 ( 2 ރަމަޟާން 1381ހ) ގައި ހުވަދު އަތޮޅު ދެބައި ކުރައްވައި، ގއ، އަދި ގދ، ގޮތުގައި ހަމަޖެހުނީވެސް މިރަދުންގެ ރަސްކަމުގައެވެ. އަދި އިގިރޭސި ތަޢުލީމް ސަރުކާރުގެ މަދަރުސާ ތަކުގައި ދެއްވާގޮތަށް 21 މާރޗް 1961 ގައި ހަމަޖެއްސެވި އެވެ. 21 މެއި 1958 ގައި ތިލަދުންމަތި ދެބައި ކުރައްވައި ދެ އަތޮޅުގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެއްސެވި އެވެ. ގިރާވަރު މީހުން ހުޅުލެއަށް ބަދަލުކުރުމުގެ މަސައްކަތް 14 މާރޗް 1968 ( 15 ޛުލް ޙައްޖާ 1387ހ) ގައި ފެއްޓެވި އެވެ. އަދި މާލޭ ރޭޑިޔޯ ނަމުގައި ރޭޑިޔޯ ސްޓޭޝަނެއް 29 ޑިސެމްބަރު 1968 ގައި ހުޅުވުނެވެ.
ރާއްޖެތެރޭގެ ރަށްރަށުގެ ވެރިންނަށް ވަރަށް ކުރިއްސުރެ ރައްޔިތުން ލިބެމުން އައި މަސްބައި އެޅުން ކަނޑުއްވާލައްވައި، ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން މުސާރަ ދެއްވާގޮތަށް ހަމަޖައްސަވައި މިކަން އިޢުލާންކުރެވުނީ 17 ޑިސެމްބަރު 1958 ގައެވެ. ދެކުނު 3 އަތޮޅުގައި ހިނގި ގަޑުބަޑަށްފަހު ކުރީގެ ހަވަރު ތިނަދޫ ފަޅުރަށެއްގެ ގޮތުގައި އޮތުމަށްފަހު އެރަށް އާބާދު ކުރައްވަން ފެއްޓެވީ ވެސް މުހައްމަދު ފަރީދުގެ ރަސްކަމުގައި 22 އޮގަސްޓް 1966 ގައެވެ.
ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފުރިހަމަ މިނިވަންކަން ލިބުމުގެ އެއްބަސްވުމުގައި އިގިރޭސި ސަރުކާރާ ދިވެހި ސަރުކާރާއި ދެމެދު ސިލޯންގައި ހުންނަ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ހައިކޮމިޝަންގައި 26 ޖުލައި 1965 ( 27 ރަބީޢުލް އައްވަލް 1385ހ) ދުވަހު މާލޭގަޑިން 10 ޖެހިއިރު ސޮއިކުރެއްވި އިރު ވެސް ރަަސްކަމުގައި ހުންނެވީ މިރަދުންނެވެ.
އަވަހާރަވުން
އުނިއިތުރު ގެންނަވާ1968 ވަނަ އަހަރާއި ހަމައަށް ރަސްކަމުގައި ހުންނަވަނިކޮށް އަލުން ދެވަނަ ފަހަރަށް ޖުމުހޫރީ ވެރިކަމަކަށް ހަމަޖެހުމާއެކު، އެރަސްކަމުން ވަކިވެވަޑައިގަތުމަށް ދިމާވީ އެވެ. ޝާހީ ބޮޑު ގަނޑުވަރު ދޫކުރައްވާ އެ ގަނޑުވަރުން ނިކުމެވަޑައިގެން ދިރިއުޅުއްވީ އަމިއްލަ ގެކޮޅު ކަމުގައިވާ މާބަގީޗާ ގޭގައެވެ ( މިހާރުގެ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިސް). ތަޚުތުން ވަކިވެވަޑައިގަތުމަށް ފަހުވެސް ރައްޔިތުންގެ ލޯތްބާއި ގަދަރު ލިބިވަޑައިގެން ދެމިހުންނަވައި ދުވަސްތައް ހޭދަކުރެއްވުމަށްފަހު، އަވަހާރަވީ 27 މެއި 1969 ގައި އޭރުގެ ސެންޓްރަލް ހޮސްޕިޓަލު( ނުވަތަ 27 މެއި 1967 ގައި ) ގައެވެ. ފަސްދާނު ލެވިފައިވަނީ މާލޭ ގަލޮޅު ގަބުރުސްތާން ގައެވެ.
ރިފަރެންސް
އުނިއިތުރު ގެންނަވާ- ދިވެހި ބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތް ކުރާ ޤައުމީ މަޖިލިސް
- އިންޓަނެޓް ބައެއް ވެބްސައިޓްތައް
- ހަދާނާއި ތާރީޚަށްޓަކައި ދިވެހިރާއްޖެ-1 – 1981 - ދިވެހިނާދީ /ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް
- ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ ތާރީޚްގެ ތެރެއިން އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލުގެ ރަސްކަން - މަލަސް 26 - އިބްރާހީމް ޝިހާބު - 15 ޖެނުއަރީ 1990 - ދިވެހި ބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ގައުމީ މަރުކަޒު
- ހަދާނާއި ތާރީޚްގެ ތެރެއިން - 1 ވަނަ ބައި - އަހުމަދު ނަޖީބް - 2006
| ކުރިން ހުންނެވީ: ޢަބްދުލް މަޖީދު |
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަދުން 1954-1968 |
ފަހުން ވަޑައިގަތީ: - |
| ކުރިން ހުންނެވީ: މުޙައްމަދު އަމީން |
ދިވެހިދައުލަތުގެ އެންމެމަތީ ވެރިޔާ 1954-1968 |
ފަހުން ވަޑައިގަތީ: އިބްރާހިމް ނާޞިރު |
އަލްއުސްތާޛު އަޙްމަދު ކާމިލް ދީދީ • އަލްއަމީރު އިބްރާހީމް ޢަލީ ދީދީ • އަލްއަމީރު ޢަލީ ކުޑަރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު • އައްޝައިޚް މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނު • އަންނަބީލު އިބްރާހީމް ފަރީދު ދީދީ • އަލްފާޟިލް އަޙްމަދު ޒަކީ • އައްޝައިޚް އަޙްމަދު ޝާޠިރު • އަލްއުސްތާޛު އިބްރާހީމް ޝިހާބު • އަލްއުސްތާޛު ޢަބުދުﷲ ޙަމީދު • އަލްފާޟިލް އަޙްމަދު ޒަކީ • އަލްއުސްތާޛު ޢަބުދުﷲ ޙަމީދު • އަލްފާޟިލް އަޙްމަދު ޒާހިރު • އަލްފާޟިލް މުޙައްމަދު ޝިހާބު • އަބްދުالله ޝާހިދު • އަބްދުﷲ މަސީހު މުހައްމަދު • ޤާސިމް އިބްރާހީމް • މުޙައްމަދު ނަޝީދު • މުޙައްމަދު އަސްލަމް •
އަބްދުއްރަހީމް އަބްދުالله •