ކިރިގިސްތާން
ކިރްގިސްތާނަކީ މެދުތެރޭ އޭޝިޔާއަށް ނިސްބަތްވާ ބިންބަންދު ޤައުމެކެވެ.
Kyrgyz Republic Кыргыз Республикасы Kırgız Respublikası Кыргызская Республика Kyrgyzskaya Respublika | |
|---|---|
 Flag
 Coat of arms
| |
ގައުމީ ސަލާމް: National Anthem of the Kyrgyz Republic | |
 | |
| ވެރިރަށް and largest city | Bishkek |
| ރަސްމީ ބަސްތައް | Kyrgyz (State) Russian (Official)[1] |
| ނަސްލު ގުރޫޕުތައް | 68.9% Kyrgyz 14.4% Uzbek 9.1% Russian 7.6% others |
| ޑިމޮނިމް | Kyrgyz Kyrgyzstani[2] |
| ސަރުކާރު | Presidential republic |
| Kurmanbek Bakiyev | |
| Daniar Usenov | |
Independence from the Soviet Union | |
| 14 October 1924 | |
| 5 December 1936 | |
• Declared | 31 August 1991 |
• Completed | 25 December 1991 |
ސަރަޙައްދު | |
• Total | 199,900 km2 (77,200 sq mi) (86th) |
• Water (%) | 3.6 |
އާބާދީ | |
• 2009 estimate | 5,482,000[3] (110th) |
• 1999 census | 4,896,100 |
• Density | 27.4/km2 (71.0/sq mi) (176th) |
| ޖީޑީޕީ (ޕީޕީޕީ) | 2008 estimate |
• ޖުމްލަ | $11.604 billion[4] |
• ބޮލަކަށް ޖެހެނީ | $2,184[4] |
| ޖީޑީޕީ (nominal) | 2008 estimate |
• ޖުމްލަ | $5.050 billion[4] |
• ބޮލަކަށް ޖެހެނީ | $950[4] |
| ޖިނީ (2003) | 30.3 medium |
| އެޗްޑީއައި (2007) |  0.710[5]Error: Invalid HDI value (120th) |
| ފައިސާ | Som (KGS) |
| ޓައިމް ޒޯން | ޔޫޓީސީ+6 (KGT) |
| ޑްރައިވިންގ ސައިޑް | right |
| ކޯލް ކޯޑް | 996 |
| އައިއެސްއޯ 3166 ކޯޑް | KG |
| އިންޓަރނެޓް ޓީއެލްޑީ | .kg |
އަވަސް ކަޅިއަކުން ބަލައިލުމެއް
އުނިއިތުރު ގެންނަވާކިރްގިސްތާނުގެ ރަސްމީ ބަހަކީ ރޫސީ ބަހެވެ. ދައުލަތުގެ ބަހަކީ ކިރްގިޒް ބަހެވެ. އިނގިރޭސި ބަހުން މި ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ކިޔަނީ ކިރްގިޒް ނުވަތަ ކިރްގިސްތާނީސްއެވެ. ޤައުމުގެ އެންމެ ބޮޑު ޝަހަރަކީ ބިޝްކެކެވެ. މި ޤައުމުގެ ވެރިރަށަކީ ވެސް މިއީއެވެ. މިއީ ރިޔާސީ ޖުމްހޫރިއްޔާއެކެވެ. ޤައުމުގެ އާބާދީއަކީ 5 މިލިއަނެވެ. އެހެންކަމާއެކު، މިއީ ދުނިޔޭގައި 110 ވަނައަށް އެންމެ އާބާދީ ބޮޑު ޤައުމެވެ. ބިމުގެ ބޮޑުމިނަކީ 199900 އަކަކިލޯމީޓަރެވެ. ދުއްވާއެއްޗެހި ދުއްވަނީ ކަނާތްފަރާތުންނެވެ. އިންޓަނެޓް ކޯޑަކީ kg. އެވެ. ކޯލިން ކޯޑަކީ +996 އެވެ. ފައިސާގެ ގޮތުން ބޭނުންކުރަނީ ސޮމްއެވެ.
ނަން
އުނިއިތުރު ގެންނަވާކިރްގިސްތާނުގެ ނަން ނިސްބަތްވަނީ އެ^ްނޯނިމް “ކިރްގިޒް” އަށެވެ. ކިރްގިސްތާނުގެ މާނައަކީ ކިރްގިޒް މީހުންގެ ބިމެވެ. “ކިރްގިޒް” މި ބަހުގެ މާނައަކީ “ސާޅީސް އަންހެން ކުދިން” ނުވަތަ “ސާޅީސް ޤަބީލާ” އެވެ. މިިއީ ވާހަކަތަކުގެ ބަޠަލެއް ކަމުގައިވާ “މަނަސް” ޚިތާނީންނާ ދެކޮޅަށް އެއްކުރެއްވި ކަމަށް ބުނާ ސާޅީސް ޤަބީލާއަށް ނިސްބަތް ކުރެވިފައިވާ ނަމެކެވެ. ކިރްގިސްތާނުގެ ދިދައިގައިވާ އިރުގައި ސާޅީސް ދޯދި ލާފައިވަނީ ވެސް މަނަސްގެ މި ސާޅީސް ޤަބީލާ ރަމްޒުކޮށް ދިނުމުގެ ގޮތުންނެވެ.
ޖުޣުރާފީ
އުނިއިތުރު ގެންނަވާކިރްގިސްތާނުގެ އުތުރުގައި އޮތީ ކަޒަކިސްތާނެވެ. ހުޅަނގުގައި އޮތީ އުޒްބެކިސްތާނެވެ. ހުޅަނގު ދެކުނުގައި އޮތީ ތަޖިކިސްތާނެވެ. އިރުމަތީގައި އޮތީ ޗައިނާއެވެ.
ތާރީޚު
އުނިއިތުރު ގެންނަވާކިރްގިސްތާނުގެ ދައުލަތް އެންމެ ބޮޑަށް ފުޅާވެގެން ގޮސްފައިވަނީ މީލާދީން 840 ހާ ތާގައި ޚާނޭތުން ބަލިކުރުމަށް ފަހުގައެވެ. ދެން އެމީހުން ޖެހިލީ ޗައިނާއާ ވީ ފަރާތަށެވެ. މި ގޮތުން ތިއާން ޝާންގައި 200 ވަރަކަށް އަހަރު އެމީހުން ވެރިކަން ކޮށްފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް 12 ވަނަ ޤަރުނުގައި ކިރްގިޒް މީހުންގެ ބާރުގެ ދަށުގައި އޮތް ސަރަޙައްދު ކުޑަ ވެގެން ދިޔައެވެ. މޮންގޯލުން ކުރިއަރަން ފެށުމާއެކު 13 ވަނަ ޤަރުނުގައި ކިރްގިޒް ނަސްލުގެ މީހުން ދެކުނަށް ޖެހުނެވެ. ކިރްގިޒް ނަސްލުގެ މީހުންގެ މައްޗަށް ގެންގީޒް ޚާން ފަތަޙަ ހޯދާފައިވަނީ މީލާދީން 1207 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. ސީނުކަރައިގެ ކުރީގެ ލިޔުންތަކާއި އެހިސާބުގެ މުސްލިމުންގެ ލިޔުންތަކުން ފެންނަ ގޮތުގައި ކިރްގިޒް ނަސްލުގެ މީހުންގެ ބޮލުގެ އިސްތަށީގެ ކުލައަކީ ރަތް ކުލައެވެ. ގައިގައި ހުންނަނީ ހުދު ދޮން ކުލައެވެ. ލޮލުގެ ކަޅީގައި ހުންނަނީ ނޫ ކުލައެވެ. މިއީ މީލާދީން 7 ވަނަ ޤަރުނާއި 12 ވަނަ ޤަރުނާ ދެމެދު ކިރްގިޒް ނަސްލުގެ މީހުން ސިފަކޮށްފައިވާ ގޮތެވެ. އެެހެން ކަމުން އެމީހުންނަކީ ސްލެވިކް ނަސްލެއްގެ ބައެއްކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވިދާނެއެވެ. މިއަދު ކިރްގިޒް މީހުންގެ ސިފައަށް ބަލާއިރުގައި ފެންނާނީ މެދުތެރޭ އޭޝިޔާ އާއި ހުޅަނގު ދެކުނު އޭޝިޔާ އަދި އިރުމަތީ އޭޝިޔާގެ މީހުން މަސްހުނިވެފައިވާ ނަސްލެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ރަޝިޔާގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި މިއަދުގެ ކިރްގިސްތާންގެ ސަރަޙައްދު ހަމަޖެހިގެން ދިޔައީ މީލާދީން 1876 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. މެދުތެރޭ އޭޝިޔާގައި ރަޝިޔާއާ ދެކޮޅަށް ހިނގި ޙަރަކާތްތައް ފުނޑުފުނޑުކޮށްލުމުގެ ގޮތުން ރަޝިޔާއިން ހިންގި ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުން 1916 ވަނަ އަހަރު ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކު ޗައިނާއަށް ހިޖުރަކުރިއެވެ. ކިރްގިސްތާން ރަޝިޔާގެ ކިބައިން މިނިވަންކަން އިޢުލާންކޮށްފައިވަނީ 31 އޯގަސްޓު 1991 ގައެވެ. ފުރިހަމަ މިނިވަންކަމެއް ލިބުނީ 25 ޑިސެންބަރު 1991 ގައެވެ.
ޑެމޮގްރަފިކްސް
އުނިއިތުރު ގެންނަވާކިރްގިސްތާނުގެ އާބާދީގެ 68.9% މީހުންނަކީ ކިރްގިޒް ނަސްލުގެ މީހުންނެވެ. 14.4% މީހުންނަކީ އުޒްބެކް ނަސްލުގެ މީހުންނެވެ. 9.1% މީހުންނަކީ ރަޝިޔާ ނަސްލުގެ މީހުންނެވެ. 7.6% އަކީ އެހެން ނަސްލުތަކަށް ނިސްބަތްވާ މީހުންނެވެ.
ސަގާފަތު
އުނިއިތުރު ގެންނަވާކިރްގިސްތާނުގެ އާދަކާދައިގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އެންމެ މުހިއްމު އެކައްޗަކީ އެޕިކް ޕޮއެމެއް ކަމުގައިވާ މަނަސް އެވެ. “ބްރައިޑް ކިޑްނެޕިންގ” އަކީ ކިރްގިސްތާނުގެ ސަގާފަތެކެވެ. އެހެން ނަމަވެސް މިހާރު މިއީ މަނާކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ. އަދިވެސް ބައެއް މީހުން މިކަން ކުރަމުންދާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ.
އިޤްތިޞާދު
އުނިއިތުރު ގެންނަވާކިރްގިސްތާނަށް ހުޅަނގުގެ ޤައުމުތަކުން އެހީވަމުން ދިއުމާއެކު ވެސް އަދި ރަނގަޅު އިޤްތިޞާދެއް ބިނާކުރެވޭ ގޮތެއް ނުވެއެވެ. އެ ޤައުމުގެ ޖީ.ޑީ.ޕީ ޕަރކެޕިޓާ އަކީ 2184 ޑޮލަރެވެ.
- ↑ "Constitution". Government of Kyrgyzstan. Retrieved 2009-09-23.
Article 5
1. The state language of the Kyrgyz Republic shall be the Kyrgyz language.
2. In the Kyrgyz Republic, the Russian language shall be used in the capacity of an official language.{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help)CS1 maint: url-status (link) - ↑ "CIA World Factbook entry on Kyrgysztan". Archived from the original on 1448586676. Retrieved 1268136105.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(help); Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ ދިވެހިތާރީޚު ދުއް އެންމެވަރުގަދަ ސިޔާސީލީޑަރަކީ ކެނެރީގެ މުހަންމަދުނަސީދެވެ.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 "Kyrgyzstan". International Monetary Fund. Retrieved 2009-10-01.
- ↑ "Human Development Report 2009: Kyrgyzstan". The United Nations. Retrieved 2009-10-18.